«Κάστρα και λογοτεχνία»
Το κάστρο ,λόγω της εντυπωσιακής και
επιβλητικής του παρουσίας, ως χώρος κατοικίας βασιλιάδων και αρχόντων, ανέκαθεν
υπήρξε κατ ‘εξοχήν πηγή έμπνευσης των λογοτεχνών, ποιητών και πεζογράφων. Αξιοσημείωτες
είναι οι αναφορές που γίνονται σε κάστρα σε μεγάλα έργα της ελληνικής
λογοτεχνίας.
Το μοτίβο του κάστρου χρησιμοποιείται για
πρώτη φορά στο Διγενή Ακρίτα με την περιγραφή
του παλατιού του Διγενή και αργότερα συστηματικά στο είδος της ερωτικής
μυθιστορίας στις όψιμες μυθιστορίες του 14ου και 15ου
αιώνα. Ειδικότερα, πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνική ζωή στα κάστρα μας
παρέχουν τα ιπποτικά ερωτικά
μυθιστορήματα ( Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Φλώριος
και Πλατζια-Φλώρα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα) που δέχτηκαν βαθύτατη επίδραση από το
γαλλικό μεσαιωνικό μυθιστόρημα η οποία προέρχεται από συγκεκριμένα δυτικά
λογοτεχνικά πρότυπα.
Στον «Καλλίμαχο και Χρυσορρόη» το κάστρο
ονομάζεται «Δρακοντόκαστρο», στο «Βέλθανδρο και Χρυσάντζα» «Ερωτόκαστρο»
και στο «Λίβιστρο και Ροδάμνη» «Αργυρόκαστρο». Αυτά τα κάστρα είναι
ο χώρος κατοικίας των γυναικών και σε αυτά θα πρωτοσυναντηθούν οι ερωτευμένοι.
Έτσι, το κάστρο στα συγκεκριμένα έργα αποτελεί ένα σύμβολο της ερωτικής
κατάκτησης, μια αλληγορία για τον έρωτα.
Παράλληλα, στο μυθιστόρημα «Η Πριγκηπέσα Ιζαμπώ» του Άγγελου
Τερζάκη γίνεται αναφορά στο φραγκικό κάστρο της Καλαμάτας ( ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ,
Κεφάλαια 16-20, σελ.541-618). Ο Άγγελος Τερζάκης ,στο πλέον κλασικό του
κείμενο, με βασική ηρωίδα την Ισαβέλλα ή Ιζαμπώ των Βιλλαρδουίνων, με κεντρικό
γεγονός την κατάληψη του φραγκικού κάστρου της Καλαμάτας το 1293 από Έλληνες
και Σλάβους χωρικούς και ιστορικό πλαίσιο την εποχή της Φραγκοκρατίας συνθέτει
ένα χρονικό ηρωισμού και αγάπης, τον καιρό των τροβαδούρων,των Σταυροφόρων, των
κουρσάρων και των ιπποτών, τον 13ο αιώνα.
Επιπροσθέτως, σε κάστρα παραπέμπουν έργα
μεγάλων Ελλήνων ποιητών. Ειδικότερα, λόγος για κάστρα γίνεται στα ποιήματα του
Πέτρου Σωτηρίου Γουνελά «Μάνη» και «Τα κάστρα ξαρματώθηκαν».
ΜΑΝΗ
Μάνη – της τόλμης φρούριο
και της ανδρείας κάστρο
ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΞΑΡΜΑΤΩΘΗΚΑΝ
Τα κάστρα ξαρματώθηκαν
τα πήραν οι πασάδες
οι Έλληνες σκλαβώθηκαν
και γίνηκαν ραγιάδες.
Μον’ ένα κάστρο του Μοριά
δεν έσκυψε κεφάλι
περήφανα ανδρειώθηκε στο
τούρκικο φιρμάνι.
Τέλος, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στη VI Ενότητα της μεγάλης ποιητικής του
σύνθεσης «Ρωμιοσύνη» αναφέρεται σε
κάστρο.
Στο πάνω κάστρο του
νησιού στοιχειώσαν οι
φραγκοσυκιές και τα
σπερδούκλια.
Πολλά είναι τα δημοτικά
τραγούδια που αναφέρονται στα κάστρα και στη σημασία τους, όπως είναι το
δημοτικό τραγούδι ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ.
Αυτό το δημοτικό τραγούδι αναφέρεται στη θυσία κάποιας κόρης η οποία προτίμησε
να αυτοκτονήσει από τα τείχη του κάστρου της για να μην υποστεί τη μανία των
Τούρκων κατακτητών. Ειδικότερα,
διηγείται μια περίπτωση ανεπιτυχούς πολιορκίας επί δώδεκα συνεχή έτη. Τότε,
προκειμένου το Τουρκικό στράτευμα να κυριέψει το κάστρο, χρησιμοποίησαν ένα
τέχνασμα. Γνώριζαν για την όμορφη Βασιλοπούλα που ήταν επίσης εξαιρετικά
φιλεύσπλαχνη. Έστειλαν μπροστά στην διπλοσφραγισμένη πύλη έναν καλόγερο ή κατά
άλλους, μια εγκυμονούσα γυναίκα. Το αγαθό συναίσθημα ξεσφράγισε την πύλη,
δημιουργώντας ένα κενό στην ασφάλεια, στην άμυνα. Η ευκαιρία δημιουργήθηκε και
το κάστρο τελικά έπεσε, κυριεύθηκε. Η Βασιλοπούλα βλέποντας το κακό, το θάνατο
που προκάλεσε, επέλεξε την αυτοκτονία πέφτοντας από τα υψηλά τείχη.
Όσα κάστρα κι' αν είδα
και περπάτησα,
σαν της Ωριάς το κάστρο δεν ελόγιασα.
Κάστρο θεμελιωμένο, κάστρο ξακουστό,
σαράντα οργυαίς του ψήλου, δώδεκα πλατύ,
μολύβι σκεπασμένο, μαρμαροχυτό,
με πόρτες ατσαλένιαις κι' αργυρά κλειδιά,
και του γιαλιοϋ η πόρτα στράφτει μάλαμα.
Τούρκος το τρογυρίζει χρόνους δώδεκα,
δεν μπορεί να το πάρη το ερημόκαστρο.
Κι' ένα σκυλί τουρκάκι, μιας 'Ρωμνιάς παιδί,
'ς τον Αμιρά του πάει και τον προσκυνάει.
"Αφέντη μ' Αμιρά μου και σουλτάνε μου,
αν πάρω γω το κάστρο τι είν' η ρόγα μου;
-Χίλια άσπρα την ημέρα κι' άλογο καλό,
και δυο σπαθιά ασημένια για τον πόλεμο.
-Ουδέ τάσπρα σου θέλω κι' ουδέ τα φλωριά,
ουδέ και τάλογό σου κι' ουδέ τα σπαθιά,
μόν' θέλω γώ τη κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
-Ωσάν το κάστρο πάρης, χάρισμα κι' αυτή."
Πράσινα ρούχα βγάζει, ράσα φόρεσε.
Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει,
'ς την πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί.
"Για άνοιξε άνοιξε πόρτα, πόρτα της Ωριάς,
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.
-Φεύγα απ' αυτού, βρε Τούρκε, βρε σκυλότουρκε.
-Μα το σταυρό, κυρά μου, μα την Παναγιά,
εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,
είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.
Δώδεκα χρόνους έχω οπ' ασκήτευα,
χορτάρι εβοσκούσα σαν το πρόβατο,
κ' ήρθα να πάρω λάδι για τοις εκκλησιαίς.
Για ανοίξετέ μου νά μπω του βαρόμοιρου.
-Να ρήξουμε τσιγγέλια να σε πάρουμε.
-Τα ράσα μου είναι σάπια και ξεσκίζονται.
-Να ρήξουμε το δίχτυ να σε πάρουμε.
-Είμαι από τη πείνα κι' άντραλίζουμαι."
Γελάστηκε μια κόρη, πάει, τον άνοιξε.
Όσο ν' ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε,
κι' όσο να μισανοίξη, γέμισ' η αυλή,
κι' όσο να καλοκλείση η χώρα πάρθηκε.
Όλοι χυθήκαν 'ς τάσπρα, όλοι 'ς τα φλωριά,
και κείνος εις την κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
Κ' ή κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε,
μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά,
παρά σε Τούρκου χέρια και ξεψύχησε.
σαν της Ωριάς το κάστρο δεν ελόγιασα.
Κάστρο θεμελιωμένο, κάστρο ξακουστό,
σαράντα οργυαίς του ψήλου, δώδεκα πλατύ,
μολύβι σκεπασμένο, μαρμαροχυτό,
με πόρτες ατσαλένιαις κι' αργυρά κλειδιά,
και του γιαλιοϋ η πόρτα στράφτει μάλαμα.
Τούρκος το τρογυρίζει χρόνους δώδεκα,
δεν μπορεί να το πάρη το ερημόκαστρο.
Κι' ένα σκυλί τουρκάκι, μιας 'Ρωμνιάς παιδί,
'ς τον Αμιρά του πάει και τον προσκυνάει.
"Αφέντη μ' Αμιρά μου και σουλτάνε μου,
αν πάρω γω το κάστρο τι είν' η ρόγα μου;
-Χίλια άσπρα την ημέρα κι' άλογο καλό,
και δυο σπαθιά ασημένια για τον πόλεμο.
-Ουδέ τάσπρα σου θέλω κι' ουδέ τα φλωριά,
ουδέ και τάλογό σου κι' ουδέ τα σπαθιά,
μόν' θέλω γώ τη κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
-Ωσάν το κάστρο πάρης, χάρισμα κι' αυτή."
Πράσινα ρούχα βγάζει, ράσα φόρεσε.
Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει,
'ς την πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί.
"Για άνοιξε άνοιξε πόρτα, πόρτα της Ωριάς,
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.
-Φεύγα απ' αυτού, βρε Τούρκε, βρε σκυλότουρκε.
-Μα το σταυρό, κυρά μου, μα την Παναγιά,
εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,
είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.
Δώδεκα χρόνους έχω οπ' ασκήτευα,
χορτάρι εβοσκούσα σαν το πρόβατο,
κ' ήρθα να πάρω λάδι για τοις εκκλησιαίς.
Για ανοίξετέ μου νά μπω του βαρόμοιρου.
-Να ρήξουμε τσιγγέλια να σε πάρουμε.
-Τα ράσα μου είναι σάπια και ξεσκίζονται.
-Να ρήξουμε το δίχτυ να σε πάρουμε.
-Είμαι από τη πείνα κι' άντραλίζουμαι."
Γελάστηκε μια κόρη, πάει, τον άνοιξε.
Όσο ν' ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε,
κι' όσο να μισανοίξη, γέμισ' η αυλή,
κι' όσο να καλοκλείση η χώρα πάρθηκε.
Όλοι χυθήκαν 'ς τάσπρα, όλοι 'ς τα φλωριά,
και κείνος εις την κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
Κ' ή κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε,
μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά,
παρά σε Τούρκου χέρια και ξεψύχησε.
Ήλι μου και κυρ-ήλιου μ’
και προσηλιακέ,
όσα κάστρα κι αν είδα κι αν περπάτησα,
σαν της Οβριάς το κάστρο άλλο δεν είναι.
Τούρκοι το τρουυρίζουν χρόνους δώδεκα,
δεν μπορ’ν να του πατήσουν τ’ αρημόκαστρο.
Κι ένα καλογεράκος κι ξυπόλητος
βάνει γυναίκεια ρούχα, κόκκινην πουδιά,
στην πόρτα της πααίνει και τη φώναζι.
-Άνοιξι, άνοιξι, πόρτα
μ’, πόρτα της Οβριάς.
-Δε δι ανοίγου, Τούρκι, Σκυλοκόνιαρι.
-Δεν είμαι ( Σκυλο)τούρκος, ούδι Κόνιαρος,
είμαι γυναίκα έγκυα κι στου μήνα μου.
<Κι ανοίγουν τα’ αδελφάκια, τα καλά παιδιά>.
Επίσης
σε άλλα δημοτικά τραγούδια όπως στα δημοτικά τραγούδια ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ
ΞΑΡΜΑΤΩΘΗΚΑΝ και ΕΚΕΙ ΨΗΛΑ ΘΑ ΛΑΜΠΟΥΝΕ φαίνεται η σημασία που είχαν
τα κάστρα για την επανάσταση των Ελλήνων για την ελευθερία τους.
οι Έλληνες σκλαβώθηκαν και γίνηκαν ραγιάδες.
Μόν’ ένα Κάστρο του Μωρηά δεν έσκυψε κεφάλι
περήφαν’ αποκρίθηκε στο Τούρκικο φιρμάνι:
«Εγώ Πασά δεν προσκυνώ ούτε τσοχανταραίους
έχω φρουρούς απόρθητους της Μάνης τους γενναίους!»
Σ’ αυτό το Κάστρο του Μωρηά όπου θα λάμπ’ αιώνια,
η λευτεριά ξεπέζεψε για τετρακόσια χρόνια!
Το φλάμπουρό της έστησε στο Φάρο του Ταινάρου
κι αγάλι’ αγάλια έσκαβε τον τάφο του τυράννου!
Εκεί στης Μάνης τις κορφές, πώχουν βαφτεί με αίμα,
γεννήθηκε κι αντρειώθηκε το άγιο εικοσιένα!
Εκεί διαβήκαν Φιλικοί – Κλέφτες Καπεταναίοι
στη Μάνη αρματώθηκαν κι οι Κολοκοτρωναίοι!
Εκεί η Επανάσταση πήρε οστά και σάρκα
και τους Ρωμιούς οδήγησε στης Λευτεριάς τη στράτα.
Εκεί πρωτοσηκώθηκε το λάβαρο της Νίκης
και από κει ξεκίνησε της Λευτεριάς το ψίκι. *
Εκεί τον όρκο δώσανε μπαρουτοκαπνισμένοι,
του Ταϋγέτου οι αητοί οι Μαυρομιχαλαίοι.
Στης Μάνης τα αψηλά βουνά, που λάμπει η λιακάδα,
άσβυστ’ αιώνια έμεινε του Γένους η λαμπάδα!
Περήφανες βουνοκορφές σκύφτε να προσκυνήστετώρα περνούν τα λείψανα των Μαυρομιχαλαίων.
Αϊτοί – Πετρίτες τα κρατούν πέρδικες τα χαϊδεύουν
Καπεταναίοι του βουνού σκυφτοί τα συνοδεύουν.
Στου Ταϋγέτου την κορφή ψηλά θα τα ανεβάσουν
και θα τα στήσουν όρθια χωρίς να τα σκεπάσουν.
Κατάκορφα θα στέκονται και θα λαμποκοπάνε
θα βλέπουν τα λημέρια τους και θα χαμογελάνε.
Τη Γκιώνα θα ξανοίγουνε και θα την χαιρετάνε
θα καμαρώνουν το Μωρηά και θα τον τραγουδάνε.
Εκεί ψηλά θα λάμπουνε αιώνια σαν τα άστρα
και θα φωτίζουν στο Ντουνιά της Λευτεριάς τα Κάστρα!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Άγγελου Τερζάκη,«Πριγκιπέσα
Ιζαμπώ» ΤΟ ΒΗΜΑ
R. Beaton, «Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού
μεσαίωνα» (σελ. 207) , Εκδόσεις Καρδαμίτσος, Αθήνα
Ιπποτικά μυθιστορήματα
Βασιλικη Βιβλιοθηκη αριθμος 2 εκδοτικος οικος Ιωαννου Ν.Ζαζαροπουλου Αθηνα 1959
Βασιλικη Βιβλιοθηκη αριθμος 2 εκδοτικος οικος Ιωαννου Ν.Ζαζαροπουλου Αθηνα 1959
http://www.mani.org.gr/poiisi/
http://el.shvoong.comhttp://www.mani.org.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου