ΓΚΑΡΑΦΛΗΣ-ΓΚΙΑΣΤΑΣ-ΚΟΚΡΑΣ

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το "κάστρον" ως οικισμός έχει διαφορετικό χαρακτήρα και λειτουργίες από την "πόλη". Εν πρώτοις λειτουργεί κατά κύριο λόγο ως χώρος άμυνας και προστασίας όχι μόνο των δικών του κατοίκων, αλλά και των κατοίκων της γει­τονικής υπαίθρου που καταφεύγουν εκεί σε ώρες κινδύνου. Η ζωή μέσα στο κά­στρο δεν έχει τον αστικό χαρακτήρα των πόλεων (Βουλευτήριο, δικαστήρια, λουτρά, που αποτελούν βασικό στοιχείο της αστικής ζωής, με διασκεδάσεις όπως το θέατρο και ο Ιππόδρομος, καθώς και με οικονομικές δραστηριότητες στην αγορά) και από ανοικτή και δημόσια έχει γίνει κλειστή και ιδιωτική. Οι μόνες σχεδόν συγκεντρώσεις των κα­τοίκων γίνονται στην εκκλησία. Λόγω του περιορισμένου χώρου τα σπίτια είναι στριμωγμένα μεταξύ τους και οι δρόμοι στενοί, χωρίς κανένα προφανές σχέδιο, έτσι η διέλευση των διαβατών ήταν δύσκολη. Πολλές φορές η διέλευση των διαβατών γίνονταν μέσα από ιδιωτικούς χώρους με τη δημιουργία των «διαβατικών», θολοσκέπαστων δηλαδή κοινόχρηστων χώρων, στο ισόγειο των οικιών. Οι οικονομικές δραστηριότητες περιορίζονται σημαντικά καθώς και οι επικοι­νωνίες γίνονται πολύ δύσκολες ή και ορισμένες εποχές διακόπτονται.  Για την εξασφάλιση πόσιμου νερού, στοιχείου ιδιαίτερα απαραίτητου κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας, υπάρχουν μεγάλες «κινστέρνες», όπου συνέλεγαν τα νερά της βροχής. Επίσης κατά τη διάρκεια πολιορκίας ήταν αναγκασμένοι να κρύβονται σε υπόγειες στοές (άνθρωποι και ζώα) όπου είχαν αποθηκευμένα τρόφιμα και νερό.

Στα κάστρα που κτίζονταν για προστασία, υπήρχαν τα οικήματα της φρουράς, οι δεξαμενές νερού, οι αποθήκες και οι κατοικίες στρατηγού και αξιωματικών. Στους πύργους που βρίσκονταν στις γωνίες των τειχών και σε ίση απόσταση μεταξύ τους, τοποθετούνταν οι καταπέλτες και οι βαλιστικές μηχανές. Έξω από το τείχος κατασκευαζόταν μια τάφρος. Η είσοδος στο κάστρο γινόταν με μια συρόμενη γέφυρα που πίσω της έκρυβε κινούμενες θύρες .Μετά την τάφρο και σε μεγάλη απόσταση απ΄ αυτήν υπήρχε συνήθως ένα δεύτερο τείχος και σ΄ αυτήν την περιοχή ήταν κτισμένα τα σπίτια των φτωχών και των αγροτών τα χωράφια των οποίων ήταν στο ύπαιθρο.

Επίσης στο κάστρο ζει τόσο η αριστοκρατία, όσο και  απλός λαός, συνήθως με ξεχωριστές συνοικίες για τους πλούσιους. Σύμφωνα, όμως, με τις πηγές, η κοινωνική διαστρωμάτωση αντανακλάται στη μορφή αλλά και στον εξοπλισμό των οικιών. Η αριστοκρατία και οι ευγενείς  κατοικούν σε μεγάλα αρχοντικά. Τα περισσότερα από αυτά είναι κτισμένα στο κυρίως κάστρο. Οι περιοχές κατοικίας καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση . Οι οικίες βρίσκονται άλλοτε κοντά η μία στην άλλη και άλλοτε διάσπαρτες στο χώρο. Το σχέδιο και η διαρρύθμισή τους εξαρτάται από διάφορους παράγοντες (π.χ. γεωμορφολογία, κλίμα κ.α.), με αποτέλεσμα να παρατηρείται μεγάλη ποικιλία στη μορφή τους, ανά περιοχή και εποχή.
Στη μορφή αλλά και στον εξοπλισμό των οικιών αντανακλάται και η κοινωνική κατάσταση των ιδιοκτητών τους. Τα σπίτια των πλουσίων ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα ως προς το μέγεθος και ως προς την πολυτελή διακόσμησή τους, με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά δάπεδα. Από την άλλη, συχνά, δύο ή περισσότερες φτωχές οικογένειες μοιράζονται μεταξύ τους μία οικία, ενώ από τη συγκατοίκηση αυτή δεν απουσιάζουν τα προβλήματα μεταξύ των γειτόνων. Τέλος, οι πλούσιοι διαθέτουν πολλά και πολυτελή έπιπλα και σκεύη, σε αντίθεση με τους φτωχούς, των οποίων η οικοσκευή καλύπτει τις στοιχειώδεις ανάγκες.

 Όλα τα κάστρα και οι ακροπόλεις της Ελλάδας χτίστηκαν για να προσφέρουν, με τα δυσθεώρητα τείχη τους, την περιφρούρηση που είχαν ανάγκη οι λαοί που προστάτευαν. Σώζονται ως σήμερα, στέκοντας αγέρωχα στο πέρασμα των αιώνων. Τα έγκατά τους κρύβουν όλη την ιστορία του τόπου και κάθε τόπου. Κάθε εποχή  και διαφορετικές ανάγκες, κάθε εποχή και διαφορετικό αρχιτεκτονικό ύφος. Σήμερα, στέκουν αμίλητα, μάρτυρες άλλων εποχών, ως αντικείμενο φωτογραφικών ενσταντανέ, ως σύγχρονο αξιοθέατο, αξιοθαύμαστο για τη σύλληψη και την ικανότητα των προγόνων μας. Η ιστορία τους όμως είναι ξεχωριστή. Και άγνωστη, για τους πολλούς.

Η Θεσσαλία κατέχει τα πρωτεία της πρώτης, εμβρυικής ακόμα εμφάνισης οχυρωμένων δομών, χρονολογούμενων από την 5η χιλιετία π.Χ.. Οι, μετέπειτα χρόνων, οικειότερες ακροπόλεις της αρχαίας Ελλάδας, εκ των οποίων κορυφαία και αιώνιο σήμα – κατατεθέν της Ελλάδας θεωρείται εκείνη της αρχαίας Αθήνας, αποτελούν συνέχεια των μυκηναϊκών προτύπων, τα οποία αποτέλεσαν τη μνημειώδη απαρχή μιας άλλης εποχής, που σημαδεύτηκε από την κατασκευή των επιβλητικών κι ανυπέρβλητων τοιχίων, στοιχείο που διατηρήθηκε αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι σημαντικότερες εκπρόσωποι του είδους βρίσκονται στις Μυκήνες, στην Αθήνα αλλά και σε κοντινές πόλεις, όπως η Θήβα. Η εγκαταλελειμμένες μορφές του σήμερα δεν πρέπει να αποπροσανατολίζουν τον επισκέπτη από την ουσία: Οι ακροπόλεις ήταν ζωντανός οργανισμός στην ιστορία των περασμένων αιώνων. Αποτελούσαν το κέντρο όλων των δομών οργάνωσης και λειτουργίας του πολιτεύματος, των πολιτικών αλλά και θρησκευτικών αρχόντων, γι’ αυτό και κατασκευάζονταν στο εσωτερικό τους και ιεροί χώροι λατρείας. Συναφές παράδειγμα, μολονότι σε κάστρο νεότερων εποχών, το κάστρο των Τρικάλων, όπου εντός των τειχών, κατασκευάστηκαν δύο ναοί, του Αρχάγγελου Μιχαήλ και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Στο ψηλότερο σημείο των οικισμών, στην κορυφή των λόφων προκειμένου να εξασφαλίζεται ο ανεμπόδιστος οπτικός έλεγχος της περιοχής, χτίζονταν οι ακροπόλεις, απόλυτα οχυρωμένες με τείχη, ενώ περιμετρικά αναπτύσσονταν οι οικισμοί, οι οποίοι οχυρώνονταν επίσης, για την επίτευξη της μέγιστης δυνατής ασφάλειας. 
Τα κάστρα ακολούθησαν το ίδιο πρότυπο και θεωρία κατασκευής. Ενσωματωμένα σήμερα στο σύγχρονο τρόπο οικοδόμησης και χωροταξίας των πόλεων, μοιάζουν μοναχικά καθώς οι γρήγοροι ρυθμοί της σύγχρονης πραγματικότητας περνούν και χάνονται μπροστά τους. Η ιστορία όμως που κρύβουν, σηματοδοτούν το παρελθόν του κάθε τόπου. Το μοναδικό, αδιαπραγμάτευτο και αιώνιο παρελθόν. Η επιβλητική και άγρια ομορφιά των κάστρων συμπληρώνεται από πύργους, που προβάλλουν σε διάφορα σχήματα πίσω από τις ακρογραμμές των τοιχίων. 

Η επέλαση και επίδραση των Φράγκων

Από το 1204, η Φράγκικη κυριαρχία έμελε να αφήσει ανεξίτηλο το πέρασμά της από την ελληνική γη, καθότι χτίστηκαν υπό την ισχύ τους, κάστρα που σηματοδοτούν την πορεία της Ελλάδας, σε πολιτικό αλλά και στρατιωτικό επίπεδο. Η Πελοπόννησος θεωρείται κοιτίδα του ελληνισμού, ένδοξα καταγεγραμμένη στους χάρτες της ελληνικής ιστορίας και αιώνιος μάρτυρας των παθών της. Μολονότι, δε διατηρούνται όλα σε κατάσταση αντάξιας της ιστορίας που μαρτυρούν, οι ιστορικές πόλεις της Πελοποννήσου, με θεμέλιους λίθους του ζωντανού αυτού παρελθόντος την ξακουστή Καρύταινα και το Μυστρά, φέρουν στη γη τους τα σημάδια της κατάληψής τους από τον εχθρό. Διάσπαρτα φράγκικα κτίσματα υπάρχουν σε όλη την ελληνική επικράτεια, από το κάστρο της Κυπαρισσίας έως το Παλαμήδι και από το κάστρο των Καλαβρύτων ως το ξακουστό Χλεμούτσι.

Το Κούλες της Βενετοκρατίας

Σε διαφορετικό  μήκος κύματος, η Βενετοκρατία επέφερε ριζικές αλλαγές στον τρόπο αλλά και στον τόπο κατασκευής των κάστρων των πόλεων, που αποτελούσαν ζωντανοί μαχητές της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της κάθε περιοχής που φυλούσαν, όχι για μέρες ή μήνες αλλά και χρόνια ολόκληρα, αντιστεκόμενα με σθένος στην εχθρική πολιορκία. Τα κάστρα δε θεμελιώνονται αποκλειστικά στο υψηλότερο σημείο της πόλης, χτίζονται σε χαμηλότερα υψόμετρα, ακόμα και στην ακροθαλασσιά. Η φιλοσοφία κατασκευής αλλάζει, μιας και τα σκληροτράχηλα κάστρα, που εξυπηρετούσαν κυρίως στρατιωτικής σημασίας στρατηγικές, πλέον διακοσμούνται, ενώ οι πύλες εισόδου αλλά και ο διαφορετικός τρόπος κατασκευής της εξωτερικής τοιχοποιίας σηματοδοτούν το άνοιγμα σε μια νέα εποχή. Σήμα κατατεθέν της εποχής, το διάσημο κάστρο Κούλες του 16ου αιώνα στο Ηράκλειο της Κρήτης. Αμίμητης ομορφιάς Φρούριο, στέκει επιβλητικό στην άκρη της Κρητικής θάλασσας. Ένα Βενετσιάνικο κάστρο μιας άλλης εποχής, ένα σύγχρονο μνημείο.
Ένα ακόμα από τα πιο εντυπωσιακά κάστρα της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, είναι το  κάστρο της Ρόδου. Περπατάς στο σήμερα, στη σύγχρονη και πολύβουη πόλη της Ρόδου, για να βρεθείς, λίγα μόλις λεπτά αργότερα, διασχίζοντας μία από τις πεκτρόκτιστες γέφυρες, στο παρελθόν, σε ένα, για πολλούς σκοτεινό, αλλά αναμφισβήτητα μυστηριώδες και γοητευτικό παρελθόν. Το παρόν και το χαμένο στα βάθη των αιώνων παρελθόν με διαφορά ελάχιστων στιγμών του χρόνου. Εκτείνεται απ’ άκρη σ’ άκρη, σε ένα συνολικό μέγεθος που σε κάνει να ξεχνάς τον αληθινό χωροχρόνο. Η τάφρος χιλιομέτρων οριοθετεί τα τείχη του κάστρου που χτίστηκε από τους Ναΐτες Ιππότες τον 14ο αιώνα μ.Χ.. Η μεσαιωνική πόλη που περικλείεται ενός των τειχών, η άψογη κατάσταση στην οποία διατηρείται το θρυλικό αυτό κάστρο σε παρασέρνει αληθινά, επιτρέποντας, έστω και για μερικά δευτερόλεπτα, τη φαντασία των επισκεπτών να καλπάσει σ’ ένα ταξίδι στο χρόνο.

Το Φρούριο των Τρικάλων

Σήμα κατατεθέν της πόλης, σε θέση εξαιρετικής σημασίας, στις ρίζες ακρόπολης, το αγέρωχο κι επιβλητικό Φρούριο στέκει περήφανα και αποτυπώνεται στις πιο όμορφες εικόνες της πόλης. Αναφέρεται στο χρυσόβουλο (1336) του Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου, ενώ η ριζική ανακαίνισή του από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα, το κατέστησε ένα από τα πιο ισχυρά οχυρά της ανεξαρτησίας του λαού όχι μόνο της πόλης, αλλά και των γύρω περιοχών, λόγω και της στρατηγικής του θέσης. Επί Τουρκοκρατίας έγιναν ποικίλα έργα, επισκευαστικού χαρακτήρα, ενώ επί αυτής της εποχής κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε το πρώτο ρολόι, τον 170ο αιώνα, στη θέση του οποίου, το 1936, επί Δημαρχείας Θ. Θεοδοσόπουλου, τοποθετήθηκε ένα νέο ρολόι, το οποίο ωστόσο βομβαρδίστηκε στις 14 Απριλίου του 1941, από τα Γερμανικά στρατεύματα. Σήμερα, σημαίνει κάθε ώρα το πέρασμα του χρόνου και αποτελεί σημείο αναφοράς στην πόλη.  Τρεις περιφρουρήσεις, τρία τοιχία χώριζαν το Κάστρο σε τρία διαζώματα, στο δεύτερο εκ των οποίων βρίσκεται το Ρολόι αλλά και το σημερινό ανοιχτό θέατρο της πόλης. Εδώ, βρίσκονταν και οι εκκλησίες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Χαρακτηριστικό για κάθε πολίτη κι επισκέπτη αποτελούν οι πολεμίστρες, ενώ το φυσικό κάλλος όλου του περιβάλλοντα χώρου έχει αναπτυχθεί κι εμπλουτισθεί μοναδικά, την τελευταία εικοσαετία, δημιουργώντας ένα απείρου κάλλους αποτέλεσμα. Στο τρίτο και κυριότερο διάζωμα, αναφέρεται πως υπήρχε υπόγειο λαγούμι, μήκους 21 χιλιομέτρων, που έφτανε στην πόλη της Καλαμπάκας. Ένα μοναδικό μνημείο που χαράσσεται στη  μνήμη των επισκεπτών, την ώρα που έχει σημαδέψει τη ζωή και την καρδιά των πολιτών της πόλης.

More info
1. Κάστρο. Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τη λατινική λέξη Castrum, όπου υπέχει την έννοια του οχυρού, σαφώς μικρότερων όμως διαστάσεων με τον ευρέως εννοούμενο όρο.
2. Μαύρη σελίδα στην ιστορία των κάστρων αποτελεί η χρήση τους ως φυλακές, πέτρινοι και απάνθρωποι τοίχοι ενταφιασμών ζώντων, πολιτικά κρατούμενων, αντιτιθέμενων με την εκάστοτε εξουσία ιδεολογιών, ακόμα και ασθενών.
3. Το δυσθεώρητο ύψος, οι κρυφές ύλες, ο ασύλληπτος από τον κοινό νου τρόπος κατασκευής οδήγησε τους λαούς να συνδέσουν, σύμφωνα με τις εκάστοτε παραδόσεις, τα κάστρα που τους περιτριγύριζαν με θρύλους και μύθους τρομακτικού κι ανεξήγητους.

4. Ο ιδιοφυής τρόπος κατασκευής των Φρουρίων καταδεικνύεται έντονα στον τρόπο κατασκευής των στοών, οι οποίες ενίσχυαν, λόγω της φύσης τους, τους μύθους, κατάφερναν ωστόσο να σώζουν, χάρη στον επαρκή φωτισμό αλλά κυρίως στον εξαερισμό, τους χιλιάδες πολίτες, ενώ έξω από τα τείχη μαίνονταν άγριες μάχες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Agelioforos.gr
explorer.gr

elite stores.gr

corfuhistory.eu